مروری بر تاریخچه اسب کرد

اسبی که زمین زیر پایش می‌لرزید

جهان‌بین شُکری

 كرمانشاه دياري تاريخي با ظرفيت هاي باستاني فوق العاده و جاذبه هاي گردشگري و زيست محيطي طبيعي کم نظيراست. اما متأسفانه بسياري از اين داشته هاي غني آنچنان که بايد معرفي نشده اند و مورد توجه قرار نگرفته اند.

يکي از اين ميراث کهن خدادادي، اسب کرد است که ريشه در تاريخ اين مرز و بوم دارد و کمتر کسي درباره ميزان ارزشمندي آن مطلع است. در حالي که اين نژاد اصيل مي توانست حتي در جهان مطرح شود و براي سرزمينمان کسب افتخار کند.

تاريخچه اسب کرد

اسب در تاريخ نقش بسيار مهمي براي بشر داشته است و به همين دليل در تمامي سنگ نگاره هاي عظيم و تاريخي مي توان آثاري از آن ديد همانگونه که هخامنشيان در تخت جمشيد آثار اسب هاي حکاکي شده را در سنگ نگاره هايشان به جاي گذارده اند. به گفته تاريخ نويسان، بهره بردن از اسب در ايران به 10 هزار سال پيش بر مي گردد. حضور اين حيوان نجيب در کنار انسان و اهلي کردن آن به عمق تاريخ برمي گردد و اسب کُرد از اصيل ترين نژادهايي است که به دليل بالا بودن توانايي و قانع بودن، توانسته است از آن دوران تا کنون بقاي خود را حفظ کند. شاهد اين مدعا را مي شود در ديوارنگاري غار دوشه خرم آباد لرستان که متعلق به حدود هزاره هشتم پيش از ميلاد است ديد. يکي ديگر از اين اسناد به جا مانده از 5هزارسال پيش استخواني است که تصوير سواري بر اسب رويش حک شده است. رشته کوه زاگرس مهد پرورش اسب کُرد است. پدران اسب کُرد اسب هاي نيسائي بودند که مظهر قدرت و شهامت در اقوام ماد و هخامنشيان و ساسانيان محسوب مي شدند. شگفت انگيزترين و برجسته ترين ويژگي اين نژاد، ظاهر قدرتمند و قوي او مي باشد که در طول تاريخ به دليل توليد مثل انتخابي و ظاهر مناسب نسل باقي مانده است.

پادشاهان سوار بر اسب کرد

در جنگ ها پادشاهان بسياري سوار بر اين اسب با پيروزي و شکست دست و پنجه نرم کرده اند. اسب شبديز با پوشش زرهي که بر تن دارد در طاق بستان اين گفته را اثبات مي کند. نترس بودن، حرکات قوي و با سرعت و ابهت موجب شد اسب کُرد در ميان پادشاهان و فرماندهان جايگاه ويژه اي داشته باشد آنچنان که خسرو پرويز سوار بر شبديز نقش خود را در طاق بزرگ به يادگار نهاده است. شبديز در اين تصوير با داشتن سم هاي بزرگ، کپل پهن، سر و گردن قوي، داشتن يال و دم پر و حرکت هاي ثابت شده، به زيبايي اسب کرد را معرفي کرده است. از اجداد اسب کُرد تصاويري در تخت جمشيد نيز موجود مي باشد.

قوم کاسي ها حدود 4 هزار سال پيش اسب کُرد را پرورش مي دادند و تخصص بسياري در ساختن زين و افسار ( دهانه، مهار و حلقه هايي بود که تسمه افسار از آن مي گذشت و به بدنه ارابه ها وصل مي شد) داشتند و به دليل علاقه زياد به اين حيوان ابزار مفرقي بسياري براي زيبايي بخشيدن به آن مي ساختند که در حال حاضر برخي از اين ابزار در موزه هاي تاريخي وجود دارد. مادها نيز نقش بسيار مهمي در بقاي اسب هاي نيسائي که به اسب کُرد تبديل شده اند داشته اند. اسب کُرد در استان‌هاي کرمانشاه و کردستان بسيار ديده مي شود و در استان هاي خرم آباد و لرستان نيز وجود دارد. وجود آب و هواي مناسب در اين مناطق به خصوص کرمانشاه و وجود يونجه زارهاي وسيع دشت ماهيدشت، منطقه بيستون براي مادها موقعيت خوبي را براي پرورش اسب کُرد به وجود آورد و اين منطقه محل مناسبي براي پرورش اين اسب شد.کوه هاي آهکي و وجود آب هاي وسيع، اين منطقه حاصلخيز را ايجاد کرده بود و به گفته لافر در کتاب ساينو ايرانيکا، يونجه که گياهي پر ارزش بوده است در اين سرزمين بسيار يافت مي شد.

اسبي که زمين زير پايش مي لرزد

به گفته تاريخ نويسان، يونانيان پدران اسب کُرد را که اسب هاي نيسائي بودند، بسيار مورد تحسين قرار مي دادند و از پاهايي که زمين را مي لرزاند سخن مي گفتند و مي توان گفت دستور ايجاد سنگ تراش هاي اسب کُرد به دليل نشان دادن اين نژاد قوي و زيبا به جهانيان و آيندگان بوده است تا ما بتوانيم با استناد به تاريخ با پشتوانه از اسب کُرد سخن بگوييم و دفاع نماييم! در حال حاضر در کنار رشته کوه زاگرس که اهميت زيادي در نقش اين نژاد داشته است چهار تيره از اسب کُرد وجود دارد. تيره کلهر، تيره جاف(که بلندي آن 148تا 155سانتيمتر مي باشد و نمونه بارز اين تيره بر روي سنگ مقبره زانتوس واقع در ليبي حدود ( 480 سال قبل از ميلاد) نقش شده و نمايشگر ميراث باستاني تيره جاف است.)، تيره افشاري و تيره سنجابي اين چهار تيره را تشکيل مي دهند. در تيره کلهر بدن عضلاني و پهن است و در تيره افشار بدن ترکه اي تر است. تيره هاي کلهر و افشاري و سنجابي در استان کرمانشاه وجود دارند ولي تيره جاف بيشتر در کردستان ديده مي شوند.

اسب کُرد به دليل توانايي و استقامت بالا مي تواند در مسابقات چوگان و استقامت بي نظير باشد.

زاگرس خاستگاه اسب کرد

در حال حاضر مي توان مرکزيت اسب کرد را کرمانشاه و سنندج معرفي کرد که بسياري از علاقه مندان در اين مناطق با حفظ و نگهداري از اين حيوان با ارزش و با اصالت موجب بقاء و اصلاح به سمت اصالت بيشتر آن شده اند. وجود بزرگواران علاقه‌مند به اين نژاد نيز در لرستان، ايلام، آذربايجان، اصفهان و کرمان ، موجب حمايت بسياري در اين راستا شده است. اسب کُرد را در تنگ چوگان نزديکي شهر بيشاپور در کازرون نيز مي توان ديد.

اين را بدانيم که اسب کُرد همواره در ايران و در غرب کنار رشته کوه زاگرس مأمن داشته و دارد و با آميختگي نژادهاي ديگر، در اکثر نقاط جهان نيز ديده مي شود. با حفظ اصالت، اين نژاد بي نظير را مي شود حفظ کرد و براي احياي او افتخارآميز تلاش نمود تا به جهان معرفي شود و از جهت اقتصادي و اشتغال زايي نيز براي غرب ايران منفعت بيافريند.

اکنون که اين حيوان اصيل وجود دارد و در دسترس است بايد براي حفظ و نگهداريش کوشيد زيرا اگر اين نژاد مورد انقراض قرار بگيرد همچنان که در برهه اي با اين خطر دست به گريبان شد، ديگر پشيماني سودي ندارد و سرنوشت تلخ بسياري از ميراث ديگرمان را بار ديگر تجربه خواهيم کرد.