اجاق گرم آش ۲۰۰ ساله کرمانشاهی‌ها

خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها- طیبه قدمی: رمضان در کرمانشاه با طنین‌انداز شدن نوای ربنا حال و هوای استان را پر از معنویت کرده و خوان افطاری کرمانشاهیان با خوراک‌هایی سنتی‌ چون «بژی» و «آش عباسعلی» میزبان بسیاری از مهمانان خدا در ماه رحمت و مغفرت است.

ماه مبارک رمضان در استان کرمانشاه نیز چون دیگر نقاط ایران با آداب‌ و رسومی خاص از گذشته تاکنون همراه بوده که البته به‌مرورزمان و با پیشرفت فناوری برخی از این آداب و سنن به فراموشی سپرده‌ شده یا به شکل دیگری درآمده است اما بعضی از سنن نیز هنوز جایگاه خود را حفظ کرده و مردم کرمانشاه در ماه روزه‌داری بیش‌ازپیش از این آداب و سنن یاد کرده و آن را به‌جای می‌آورند.

مردم کرمانشاه نیز چون دیگر نقاط ایران از آغاز ماه رجب و شعبان خود را آماده و مهیای ورود به رمضان المبارک می‌کنند اما این آمادگی در روزهای پایانی شعبان رنگ و بوی دیگری دارد.

مردم کرمانشاه و خصوصاً مناطق روستایی برای ورود به این ماه چون سال نو خانه‌تکانی کرده و آذوقه و مایحتاج خود را برای ورود به ماه رمضان تهیه می‌کنند تا یک ماه روزه‌داری را در ماه میهمانی خدا تجربه کنند.

غبارروبی مساجد و خانه‌تکانی منازل، فراهم کردن آذوقه لازم برای این ماه و رفتن به ارتفاعات برای رؤیت هلال ماه مبارک رمضان ازجمله اقداماتی است که مردم کرمانشاه چون دیگر نقاط ایران برای استقبال از ماه مبارک رمضان انجام می‌دهند اما رسومی چون «سحر خوانی» و «کاسه همسایه» ازجمله رسوم قدیمی مردم این دیار در ماه مبارک بوده است.

رفتن به ارتفاعات برای رؤیت هلال ماه رمضان

یکی از رسوم مردم کرمانشاه پیش از ماه مبارک رفتن به ارتفاعات از یکی دو روز قبل از این ماه بود تا بتوانند هلال ماه مبارک را رؤیت و به دیگر مردم استان اعلام کنند.

البته در گذشته به دلیل اینکه آن‌گونه که باید فناوری ورود نکرده بود، این‌ رؤیت توسط افراد و تنها با چشم در ارتفاعات کوه پراو، تپه چیا سرخ (پارک شیرین کنونی) و سراب قنبر صورت می‌گرفت و به‌وسیله شیپوری خاص و توپ جنگی آغاز ماه مبارک به مردم کرمانشاه اعلام می‌شد؛ اما هم‌اکنون علی‌رغم اینکه هنوز هم رؤیت هلال ماه در ارتفاعات اتفاق می‌افتد، با ورود فناوری‌هایی چون تلسکوپ و رسانه‌ها، رؤیت هلال و اطلاع‌رسانی در این زمینه تغییر کرده است.

آشتی‌کنان

مردم کرمانشاه همواره مردمی خونگرم بوده که به مهمان‌نوازی نیز شهره هستند و اغلب اوقات خوش خود را با فامیل‌ها و همسایگان سر می‌کنند. لذا به‌واسطه این موضوع چنانچه کدورتی بین آنان پیش آید، ریش‌سفیدهای محل یا فامیل دست‌به‌کار می‌شوند تا پیش از ایام مبارکی چون ماه رمضان و عید نوروز آنان را آشتی دهند.

به‌واسطه همین محبت و دوستی که بین مردم این دیار با همسایگانشان برقرار بود، خصوصاً در محلات قدیمی‌تر و روستاها، سحرها همسایگان از روی دیوار بین دوخانه که اکثراً هم کوتاه بود همدیگر را صدا زده و برای خوردن سحری بیدار می‌کردند.

سحری خوانی یکی از رسوم ستی کرمانشاهیان در ماه رمضان

یک پژوهشگر کرمانشاهی در گفتگو با خبرنگار مهر، در خصوص آداب‌ورسوم مردم کرمانشاه در ماه مبارک و حال و هوای رمضان کرمانشاه در سال‌های گذشته گفت: هرچند که بسیاری از رسوم چون غبارروبی مساجد از گذشته تاکنون تغییر چندانی نکرده اما برخی رسوم به‌واسطه پررنگ شدن زندگی شهرنشینی و یا ورود رسانه‌ها با تغییراتی مواجه شده است.

اردشیر کشاورز افزود: آئین‌های رمضان به‌صورت یک اصل مذهبی- ملی با تفاوت‌های جزئی در نقاط مختلف کشور معمول است و مردم هر دیار بنا بر عقاید، باورها و شرایط جغرافیایی آداب و سننی را خلق و به‌جای آورده‌ و مردم کرمانشاه نیز از این قاعده مستثنی نبوده‌اند.

وی ادامه داد: قبل از پیدایش دستگاه‌های رسانه‌ای نوین یکی از رسوم مردم این دیار رسم زیبای «سحری خوانی» بود و از بین روزه‌داران کسانی هنگام سحر در محلات راه می‌افتادند و با نواهایی که سر می‌دادند روزه‌داران را از خواب بیدار و آماده خوردن سحری می‌کردند.

این پژوهشگر کرمانشاهی تصریح کرد: متأسفانه هم‌اکنون ماشین و فنّاوری تمام آداب‌ورسوم پیشین را بلعیده است و تقریباً چیزی از این رسم باقی نمانده و مردم با تنظیم ساعت، یا زنگ گوشی‌های همراه خود برای سحر از خواب بیدار می‌شوند.

وی اشاره‌ای نیز به رفتن مردم کرمانشاه به ارتفاعات برای رؤیت ماه رمضان برای آغاز ماه و رؤیت ماه شوال برای عید فطر داشت و افزود: در آن زمان مردم بدون هیچ تجهیزاتی به ارتفاعات کرمانشاه چون سراب قنبر و کوه‌های پراو می‌رفتند تا بتوانند ماه رمضان و در پایان ماه مبارک نیز ماه شوال را رؤیت کرده و به مردم نوید دهند اما هم‌اکنون این رسم نیز تقریباً فراموش‌شده و با تلسکوپ‌های قوی این کار را انجام می‌دهند. البته پیش از ورود تلسکوپ و رصد ماه مبارک مردم به خاطر اطمینان بیشتر چند روزی را زودتر به استقبال ماه رمضان می‌رفتند و روزه می‌گرفتند.

توپ جنگی که در خدمت روزه‌داران بود

وی یادآور شد: درگذشته در کرمانشاه در نزدیکی محله تپه فتحعلی خان که به روستای دره لول (آخر و انتهای کوچه ثبت کنونی یا همان بلوار شهدای رحمان پور) اشراف داشت و حدفاصل محلی به نام «بان سایه خان» در مسیر روستای «کاوه پشته کش» (نزدیکی شهرک بعثت کنونی) محلی به نام خاک کن ها (محلی که خاک آن سفید بود و به خاطر برداشت مردم از آن برای سفید کردن دیوارهای منازلشان در عیدها گود شده و به این نام شهرت پیداکرده بود) یک دستگاه توپ ارتشی با خدمه سرباز لازم مستقرشده بود و این توپ فقط  از باروت و پارچه کهنه پر می‌شد و زمان سحر و افطار شلیک می‌شد تا مردم از زمان خوردن افطاری مطلع شوند یا بفهمند زمان بازماندن از خوردن و آشامیدن در سحر فرارسیده است.

حضور دسته‌جمعی روزه‌داران اهل تسنن در منازل برادران دینی و خوردن از طعام عید فطر آن‌ها

کشاورز بابیان اینکه بیشتر آداب‌ورسوم مردم ایران در رمضان با سایر نقاط کشور مشترک است گفت: تفاوت‌هایی نیز در این زمینه وجود دارد که از آن جمله می‌توان به‌رسم پسندیده‌ای اشاره کرد که بین برادران اهل سنت استان کرمانشاه رواج دارد و بنا بر آن مردم اهل سنت استان در مناطق تسنن نشین پس از به‌جای آوردن نماز عید فطر و خوردن مقداری از طعامی که در منزل خود آماده کرده‌اند به خانه برادر دینی یا همسایه خود می‌روند و از طعامی نیز که آنان آماده و طبخ کرده می‌خورند و با او همراه شده و به خانه برادر دینی دیگر می‌روند و به همین ترتیب در نقاطی چون روستاها همه اهالی از طعام آماده‌شده توسط یکدیگر می‌خورند و آخرین خانه میزبان جمع کثیری از اهالی خواهد بود.

این پژوهشگر کرمانشاهی تأکید کرد: تذکار این مباحث برای احیای مراسم و اعمال مناسک پیشینه‌ای ماه مبارک رمضان در ذهن و نهاد جوانان است که از گذشته خود بی‌بهره از شناخت نباشند.

وی اشاره‌ای نیز به غذاهای مرسوم و مورداستفاده کرمانشاهیان در ماه روزه‌داری داشت و گفت: غذاهای سنتی‌ای که در کرمانشاه در این ماه طبخ می‌شود غذاهایی مغذی و ملین هستند که طبق گفته‌های کارشناسان تغذیه در عصر حاضر این غذاها، خوراک‌هایی مناسب برای روزه‌داران در ماه رمضان هستند.

قدمت غذاهای کرمانشاهی به دوران زندیه برمی‌گردد

کشاورز، قدمت غذاهای سنتی کرمانشاه را مربوط به دوران زندیه می‌داند و گفت: غذاهای سنتی کرمانشاه همزمان با احداث مسجد و حوزه علمیه در استان در دوران زندیه رواج پیدا کرد و شهرت یافت.

وی سفره رمضان در غرب کشور را از متنوع‌ترین سفره‌ها دانست که با غذاهایی چون آش عباسعلی، حلیم با روغن کرمانشاهی، آش ترخینه، خورشت خلال، سیب پلو، هریسه (غذایی با ترکیب گوشت و حبوبات)، خوراک چنگال (نان محلی، روغن کرمانشاهی و شکر)، شیر برنج، کوفته و شله‌زرد رنگین می‌شود.

این پژوهشگر کرمانشاهی تصریح کرد: همان‌گونه که ذکر شد، مردم در این ماه از غذاهایی استفاده می‌کردند که مغذی و ملین است و توان ایستایی آن‌ها را بالا می‌برده است.

وی افزود: غذای اصلی یا محلی مردم کرمانشاه همان خورشت خلال است که به‌عنوان غذای اصلی سفره‌های شام و سحری این مردم محسوب می‌شد و مردم پس از افطار با خوراک‌هایی چون حلیم و آش عباسعلی در وعده شام که آن زمان آن را «پاشام» می‌گفتند از خورشت خلال کرمانشاهی تناول کرده و از مهمانانشان با آن پذیرایی می‌کردند.

تاریخچه آش عباسعلی

کشاورز «آش عباسعلی» را دیگر خوراک معروف کرمانشاهیان دانست و گفت: این آش بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد و داستان آن ازاین‌قرار است که در آن زمان آشپز متدین و ماهری به نام عباسعلی نذر می‌کند که هر شب در مسجد به مردم آشی ویژه بدهد تا آن‌ها روزه خود را با آن آش افطار کنند.

وی تصریح کرد: در این آش از گوشت، نخود، لوبیا، عدس، پوره گندم، سبزی‌های معطر، روغن کرمانشاهی و ادویه‌جات استفاده‌شده بود که مزه‌ای منحصربه‌فرد به آن می‌داد. سال‌ها بعد، این آش پرملات به نام آشپز آن یعنی عباسعلی در کرمانشاه معروف و به یکی از غذاهای موردعلاقه مردم و پای ثابت سفره‌های افطار کرمانشاهیان تبدیل شد؛ و هم‌اکنون که ۲۰۰ سال از این اتفاق می‌گذرد، یاد عباسعلی متدین همچنان و در هرماه رمضان بر سر سفره‌های افطاری مردم کرمانشاه زنده است و مردم با این عقیده که چنین آشی متبرک و خوش‌یمن بوده، آن را نذری می‌دهند.

کاسه همسایه؛ رسم پسندیده ای که کمتر کسی آن را به یاد می آورد

 یکی از ریش سفیدان محله های قدیمی کرمانشاه نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، در خصوص آداب‌ورسوم مردم این دیار در رمضان سال‌های گذشته گفت: «کاسه همسایه» یکی  دیگر از رسوم پسندیده کرمانشاهیان در ماه مبارک رمضان است.

منصور میرزائی ادامه داد: چون اغلب درگذشته چندین خانواده کرمانشاهی به دلیل سطح پایین درآمدها و البته پایین بودن توقعات در خانه‌هایی بزرگ که با ۲۰ اتاق و حتی بیشتر و به‌صورت  دسته‌جمعی زندگی می‌کردند بوی هر غذایی که در خانه یا اتاق هر یک از این اهالی پخت می‌شد به دیگر ساکنان نیز می‌رسید و این باعث شده بود که همسایگان از غذای خود کاسه یا ظرفی را به دیگر همسایگان کناری بدهند و به‌این‌ترتیب رسم «کاسه همسایه» بین کرمانشاهیان به وجود آمد.

وی افزود: هنوز هم در بسیاری از محلات قدیمی این رسم رواج دارد و افراد با بضاعت مالی بیشتر کاسه‌ای از غذای خود را خصوصاً در ماه مبارک به همسایه‌شان می‌دهند اما در سایر نقاط این رسم مقداری کمرنگ شده و کمتر کسی رسم پسندیده «کاسه همسایه» را به‌جای می‌آورد.

میرزائی افزود: درواقع رسم «کاسه همسایه» انفاق مردم کرمانشاه در ماه بخشش و رحمت بود که البته در سایر ماه‌های سال نیز اتفاق می‌افتاد اما در ماه رمضان بیشتر از ماه‌های دیگر بود و رنگ و بویی دیگر داشت.

این شهروند کرمانشاهی هم‌چنین در خصوص عزاداری شب‌های احیا، ضربت خوردن و شهادت حضرت علی(ع) نیز گفت: در آن زمان مردم کرمانشاه اگر به مساجد و تکایا نزدیک بودند، شب‌های احیا را در این نقاط تا صبح به اقامه عزا می‌پرداختند و یا در دسته‌های عزاداری که در هیئتی در نقاط مختلف برپاشده بود به عزاداری برای امیر مؤمنان علی(ع) پرداخته و شب را به صبح می‌رسانند.

وی هم‌چنین به آیین‌های عید فطر اشاره‌ای داشت و گفت: شب قبل از عید فطر و زمانی که هلال ماه شوال در ارتفاعات رویت می‌شد، بزرگ‌تر خانواده فطریه را تعیین و سر سفره شام آن را بین اعضای خانواده دست‌به‌دست می‌کرد و نهایتاً آن را زیر بالش خود قرار می‌داد تا صبح روز عید و قبل از اقامه نماز عید آن را به مستمندی که می‌شناخت بپردازد.

به گزارش خبرنگار مهر، بسیاری از رسوم مردم کرمانشاه که اغلب رسومی پسندیده بوده، برگرفته از اعتقادات دینی و حس انسان‌دوستی آنان و مصداق «آیه ۳۶ سوره نساء» است که خداوند تبارک‌وتعالی در آن بر حق همسایه به همسایه تأکید کرده و می‌فرماید: «وَ الْجارِ ذِی الْقُرْبی وَ الْجارِ الْجُنُبِ.» «و به همسایه نزدیک و همسایه دور احسان کن.» و این نیکی به همسایه در رسم پسندیده و زیبای «کاسه همسایه» کرمانشاهیان همیشه خونگرم و میهمان‌نواز دیده می‌شود. کرمانشاهیانی که از دیرباز نیز در مسیر راه کربلا بوده و روزها و شب‌های زیادی را میزبان زائران اباعبدالله الحسین(ع) بوده‌اند.