با لامپ‌هاي کم مصرف شکسته با احتياط برخورد کنيد
مژگان اميري
در سال هاي اخير توجه به اهميت حفظ محيط زيست و مصرف کمتر انرژي بيشتر جلب شده است و با توجه به اينکه حجم بالايي از انرژي مصرفي در منازل و مکان هاي تجاري مربوط به روشنايي است جايگزيني لامپ هاي رشته ايي قديمي که تنها ده درصد از انرژي مصرفي شان به نور تبديل مي شود و هزار ساعت عمر مفيد دارند به لامپ هاي فلورنستي کم مصرف با عمر مفيد ده هزار ساعت و اخيرا به لامپ هاي LED با عمر مفيد پنجاه هزار ساعت گريز ناپذير به نظر مي رسد .
کارشناسان معتقدند که لامپ هاي معمولي يا همان لامپ هاي رشته اي يکي از مهمترين دلايل افزايش مصرف انرژي و در نتيجه افزايش حجم توليد گازهاي گلخانه اي و باران هاي اسيدي در جهان مي باشند بنابراين بسياري از کشورها برنامه چند ساله اي را براي جايگزيني مدل هاي ديگر لامپ به جاي لامپ هاي رشته اي تدوين کرده اند تا شايد بتوانند در دراز مدت حرارت زمين را کاهش داده و کره زمين و ساکنانش را نجات دهند به همين دليل استفاده از لامپ هاي کم مصرف در انواع مختلف مرسوم شده و برخي کشورها مردم را ملزم به استفاده از اين لامپ ها کرده اند .
لامپ هاي کم مصرف همان لامپ هاي فلورنستي است که در قديم به شکل لوله اي و با نوري لرزان با عنوان مهتابي مي شناختيم و اکنون با فن آوري جديد به صورت فشرده و حجم کم توليد و عرضه مي شود و اصطلاحا به اين نسل جديد ، لامپ هاي کم مصرف مي گوييم و در کشور و شهر ماهم مورد استقبال قرار گرفت .
درست است که استفاده از لامپ کم مصرف سبب صرفه جويي خيلي زياد در مصرف انرژي ، جلوگيري از توليد کربن دي اکسيد (مهم ترين گاز توليدکننده اثر گلخانه اي ) و گوگرد دي اکسيد (باعث بارش باران اسيدي ) مي شود ولي کارشناسان اعتقاد دارند اگر اين لامپ ها به درستي استفاده نشوند همانند بمب هاي کوچک شيميايي در خانه و يا حتي در زباله ها عمل مي کنند .
شهرام نادري مسئول اداره برنامه ريزي و منابع اداره کل حفاظت محيط زيست استان کرمانشاه در اين خصوص مي گويد : لامپ هاي فلورنست و لامپ هاي فلورنست فشرده ( کم مصرف امروزي) بر پايه فناوري فلورسنس و تغيير طول موج نور ساخته شده اند و در واقع نور حاصل از آن ها ناشي از تخليه الکتريکي بخار جيوه مي باشد که به صورت پرتو هاي مضر ماوراء بنفش و بخار جيوه مي باشند مي توانند با توجه به خواص فيزيکي و شيميايي خود براي انسان ضررهايي به همراه داشته باشند بايد بدانيد که عنصر جيوه و به تبع آن بخار جيوه يکي از عناصر سرطان زا و سمي در طبيعت هستند که عدم رعايت احتياط در برخورد با آن ها مي تواند خطرات ناگواري را پيش رو داشته باشد.
شايد مهم ترين عامل خطر آفرين در لامپ هاي کم مصرف جيوه درون آن هاست . يک لامپ کم مصرف استاندارد حاوي 5/2 ميلي ليتر جيوه است . جيوه تنها فلز مايع در دماي معمولي است و بخاطر اين خاصيت کاربرد هاي فراواني در صنعت ، پزشکي و صنايع روشنايي دارد . جيوه از تمام فلزات فرارتر و بخار آن کاملا سمي است و انتشار آن در محيط مي توانداثرات نامطلوبي به روي مغز يا جنين بگذارد وجود جيوه همچنين مي تواند به عقيم شدن ، سردرد و کاهش حافظه انسان بي انجامد .
نبود يا کمبود آگاهي در مورد خطرات ناشي از جيوه موجود در لامپ کم مصرف مي تواند آن را به عاملي بر عليه محيط زيست و انسان تبديل کند.
نادري با بيان اينکه در برخي کشورهاي غربي سامانه اي مخصوص جمع آوري و احياء اين لامپ ها ايجاد گرديده است مي گويد: هنوز در کشور ما چنين سامانه اي وجود ندارد ، ليکن بايد سعي شود تا جاي ممکن لامپ هاي فرسوده به صورت مطمئني به محل هاي دريافت زباله هاي خشک تحويل داده شوند وي مي افزايد: در حال حاضر در شهر کرمانشاه هم طرح تفکيک از مبدا پسماند با مشارکت شرکت بازيافت و شهرداري در حال اجراست که بيش از 100 هزار خانوار کرمانشاهي در اين طرح مشارکت مي کنند و علاوه بر اينکه زباله هاي خشک و داراي ارزش حرارتي را تحويل کارشناسان شرکت بازيافت مي دهند تا جهت بازيافت اصولي وارد چرخه توليد شود ، نسبت به تحويل زباله هاي خطرناکي همچون باتري هاي قلمي و لامپ هاي سوخته شده و ساير زباله هاي ويژه و خطرناک اقدام کنند که براساس ضوابط زيست محيطي دفع گردند. در ضمن کيوسک هايي در سطح شهر کرمانشاه وجود دارند که همشهريان مي توانند پسماندهاي خشک را به آن جا تحويل دهند.
اکنون که براثر تبليغات بسياري از لامپ هاي رشته اي تبديل به لامپ هاي کم مصرف شده بايد آگاهي مردم هم نسبت به اين لامپ ها بيشتر شود. شايد خيلي ها ندانند که اين لامپ ها به دلايل وجود جيوه جزء زباله هاي خاص و خطرناک هستند و نبايد همراه با زباله مخلوط شده و از طريق منابع آبي و خاکي و چرخه حيات و سپس از طريق موجودات زنده ديگر يا به طور مستقيم وارد بدن انسان شود.
در برخي کشورها قرار دادن اين لامپ ها همراه ساير زباله ها جريمه هاي سنگيني دارد اما متاسفانه در کشور ما در اين زمينه اقدامات و اطلاع رساني مناسبي صورت نگرفته و حتي روي بسته هاي اين لامپ ها نيز هيچ هشداري درباره خطرناک بودن بخار جيوه ذکر نشده است .
اين لامپ ها بعد از 5 تا 10 هزار ساعت (حتي اگر همچنان روشن باشند) بايد از چرخه مصرف خارج و در شرايطي که پروتکل جهاني آن هم تنظيم شده معدوم و نابود شوند.
شکستن اين لامپ ها مي تواند به خطرات جدي منجر شود گروه تحقيقاتي (( فناوري سبز )) در ايران مي گويد اگر لامپ فلورسنت بر روي خاک شکست تا چند سال هيچ نوع گياه و درختي در آن منطقه رشد نخواهد کرد.بنابراين اگر لامپ کم مصرف شکست لازم است چند مسئله رعايت شود ، ابتدا بايد فورا پنجره هارا باز کرد و محيط را 15 دقيقه ترک کرد تا بخارات بي رنگ و بي بو در محيط ته نشين شده و وارد سيستم تنفسي نشود .به هيچ وجه از جاروبرقي براي جمع آوري ذرات ريخته شده لامپ استفاده نشود چون خود جاروبرقي سبب پخش بيشتر ذرات جيوه در محيط مي شود و مشکلات آن را خيلي بيشتر مي کند .
در هنگام شکستن لامپ بايد سيستم هاي تهويه و برودتي خاموش شوند و با ماسک و دستکش خرده هاي لامپ را در ظرف شيشه اي يا پلاستيکي در دار يا دو لايه کيسه پلاستيک قرار داد محدوده مورد نظر را هم با دستمال مرطوب تمييز کرد و سپس دستمال را هم به همراه ماسک و دستکش استفاده شده درون کيسه پلاستيکي يا ظرف مورد نظر قرار داد و آن را تحويل مراکز بازيافت ويژه اي که قبلا به آن اشاره کرديم داد تا با زباله هاي معمولي معدوم نشوند.
رشد صنعت وتکنولوژي با وجود رفاهي که براي بشر پديد آورده باعث شده که مشکلات جديدي هم به وجود بيايد .سهم مواد شيميايي در اين مشکلات بسيار قابل ملاحظه است . کارشناسان انجمن پوست انگليس معتقدند لامپ هاي کم مصرف موجب تسريع ابتلا به بيماري هاي پوستي و از جمله سرطان پوست و همچنين سرگيجه و ميگرن در افراد مبتلا به صرع مي شوند.
تحقيقات نشان داده است کساني که در منازل و يا در محل کار خود روزانه بيش از 8 ساعت در معرض نور لامپ هاي فلورسنت قرار گرفته اند 5 برابر بيشتر از افراد ديگر دچار بيماري آب مرواريد در چشم مي شوند.
آزمايش ها همچنين نشانگر آن است که لامپ هاي کم مصرف رنگي اثرات زيان بخش تري نسبت به لامپ هاي کم مصرف با نور سفيد دارند.
پروتکل هاي جهاني استفاده از اين لامپ ها را در سوله هاي جوجه کشي ، مرغداري ، گلخانه ها ، سونا و … ممنوع اعلا کرده اند.
خستگي زودرس ، افسردگي، ضعف و بي حالي ، از دست دادن تمرکز ، کاهش راندمان يا بازده کاري و افزايش تنش هاي روحي از جمله عوارض روحي رواني استفاده از نور سفيد لامپ هاي فلورسنت است لذا بهتر است نور اين لامپ ها با استفاده از محفظه هاي مشبک محصور شود تا پرتوهاي مستقيم نور هنگام تابش شکسته و در محيط پخش گردد. يکي ديگر از راهکارها اين است که در مکان هايي که افراد به صورت طولاني مدت در آنجا هستند، مثل اتاق هاي کار يا نشيمن حتي المقدور از نور طبيعي استفاده کنيم و از اين لامپ ها استفاده نشود. راه ديگر استفاده از اين لامپ ها به صورت مخلوط است . اين لامپ ها دو نوع هستند ، مهتابي و آفتابي که دو رنگ مختلف دارند بهتر است آن ها را در کنار يکديگر و در کنار لامپ هاي معمولي استفاده کرد يعني مخلوطي از لامپ هاي کم مصرف و معمولي در کنار هم تا ضعف يکديگر را پوشش بدهند يا اگر واقعا بايد فقط از لامپ هاي کم مصرف استفاده کرد از نوع نور سفيد و قرمز يا اصطلاحا آفتابي و مهتابي همراه با يکديگر استفاده کنند و فقط از يک نوع استفاده نشود همچنين نبايد از لامپ هاي کم مصرف براي چراغ مطالعه استفاده کرد . و بالاخره اينکه اگر شخصي بيش از 4 ساعت از شبانه روز در معرض اين لامپ ها قرار گيرد بهتر است از کرم هاي ضدآفتاب براي قسمت هايي از پوست که در معرض نور اين لامپ ها هستند ، استفاده کنند.
با تمام اين تفاسير شايد بهترين کار رفتن به سمت استفاده از لامپ هاي ديود نوري(LED) به عنوان روشنايي جايگزين عاري از جيوه باشد اما اگر بخواهيم از نظر اقتصادي سبک سنگين کنيم ، فعلا از بابت کارايي ، رنگ و هزينه جايگاه مناسبي ندارند .
لامپ هاLED تقريبا تمام انرژي دريافتي را به نور تبديل مي کنند و با توجه به اينکه در توليد آنها از جيوه استفاده نمي شود در زمره منابع نوري سبز محسوب مي شوند.
محققان مي گويند ظرف 10 سال آينده 100 درصد از بازار به لامپ هاي فلورسنت LED اختصاص خواهد يافت و متعاقب افزايش جمعيت جهان به نظر مي رسد لامپ LED به عنوان کالاي کم حجم پس از سپري کردن سير تحول جاي بسياري ديگر از انواع لامپ هاي نوري را بگيرد.
